Almaty Notları

Almaty'den selamlar,

İşim gereği senede 2-3 kere Almaty'ye geliyorum. Müzikle ve program ile fazla alakası olmasa da buradaki izlenimlerimi paylaşmak istiyorum.

Genel Bilgi
Kazakistan Orta Asya ülkeleri arasında her açıdan en güçlü olanı. Batıda Hazar Denizi, kuzeyde Sibirya, doğuda Çin ve güneyde Özbekistan ile Kırgızistan arasında konumlanmış ülkenin büyüklüğü Türkiye'nin yaklaşık dört katı kadar. Ama nüfusu 15 milyon civarında çünkü ülkenin ortası neredeyse tamamen çöllerden oluşuyor. Ülke hakkında detaylı bilgiye CIA'in bu sayfasından ulaşabilirsiniz. Ülkenin en önemli gelir kaynağı Hazar Denizi dolaylarında bulunan petrol ve doğal gaz. Yakın zamana kadar yabancılar tarafından işletilen bu kaynaklar şimdi Kazaklar tarafından işletiliyor. En son BP'yi sepetlemişler. Bu kaynakların çok verimli olduğu söyleniyor, her geçen gün çeşitli yeni kuyuların açılması ve ülkenin doğusunda da petrol kuyularının bulunmaya başlaması ülkenin bir petrol denizi üzerinde yüzdüğü tezini güçlendiriyor.

Sovyet zamanı
Sovyet Rusya zamanında da Rusya'nın en çok yatırım yaptığı bölge burası. Hep haberlerde duyduğumuz Baykonur uzay üstü de Kazakistan sınırları içerisinde bulunuyor. Tabii yatırımlarla beraber nükleer testlerin bir kısmını da bu topraklarda yapmışlar. Söylenenlere göre Sovyetlerin 3 nükleer test alanından biri bu ülkenin içlerinde bir yerde yer alıyormuş. Anlatılanlara göre Atom bombalarının yolaçtığı kraterlerde oluşan göllerde şimdi çocuklar yüzüyormuş. Devletin de o bölgedeki bir şehre maaş bağladığı söyleniyor.

Politika
1991'den beri ülkeyi Nazarbayev yönetiyor. Anladığım kadarıyla falza bir demokrasiden bahsetmek mümkün değil. Kontrollü bir muhalefet var, seçimler falan yapılıyor ama eğer gerçekten devleti eleştirmeye başlayan olursa sonu hapis oluyor. Özellike yabancıysan ciddi olarak izlenme olasılığın var, telefonlarının ise büyük ihtimalle dinlendiği söyleniyor. Topluluk içinde fazla siyaset konuşulmuyor. Buna rağmen Nazarbayev diğer Orta Asya liderlerine göre daha aklı başında bir adam ve halkı tarafından seviliyor.

Rüşvet ve avanta konsepti doruk noktasına ulaşmış vaziyette. Özel sektörde veya devlette rüşvetsiz veya avantasız iş yapmak neredeyse mümkün değil. Eğer iş yapmak itiyorsan mutlaka güç odaklarına yakın biri olman lazım. Serbest ticaret mümkün olsa da, gümrük kapılarında bayağı uğraşıyorsun. Çifte vergi gibi unsurlar da iş yapmayı zorlaştırıyor. Kazak parasını koruma kanunu var. Yurtdışına belli bir miktarın üstünde para çıkaramıyorsun. Ülkenin bu düzeni Türkiye'nin 30-40 yıl evvelki haline çok benziyor.

Nüfus Yapısı
Demografik olarak nüfusun büyük çoğunluğunu Kazaklar oluşturuyor. Daha sonra Ruslar geliyor sonra da Kore'li bir azınlık var. Ülkede ırksal bir ayrım fazla olmasa da artık çok çok güvenilirler dışında Ruslar'dan devletin üst kademelerinde hiçkimse kalmamış. Dinsel bir ayrılık ise söz konusu değil.

Dil
Resmi dil Rusça ama hükümet Kazakça'yı yaygınlaştırmak için elinden geleni yapıyor. Öğrendiğime göre tabelalarda ve resmi yazılarda hem Rusça hem de Kazakça yazıyormuş. Her ikisi de Kiril alfabesini kulandığı için benim farkı anlamam zor oluyor. Geçen sene Kazakça'yı resmi dil yapmaya kalkmışlar ama devletin üst düzeylerinde bile Kazakça'yı bilmeyen insanlar olduğu için olmamış.

Türklük
Türkçe ile Kazakça birbirine fazla benzemiyor. Sadece aralardan kelime seçebiliyorsun. Mesela; Halyk Bank - Halk Bankası veya Kazakstan Temir Yoli - Demir Yolları. Zaten öğrendiğim kadarıyla Anadolu Türkleri, Azerbaycan Türkleri, İran Türkleri, Türkmenistan Türkleri Oğuzlardan geliyor. Kazaklar, Kırgızlar, Özbekler ise şimdi ismini hatırlamadığım diğer koldan geliyorlar. Zaten öyle hepimiz Türküz muhabbeti hiç hoş karşılanmıyor. Direk biz Kazak'ız diye yapıştırıyorlar lafı.

Astana
Ülkenin şimdiki başkenti Astana. 1997 yılında Almaty'nin Çin ve Kırgızistan sınırına çok yakın olması ve stratejik olarak korunmasının zor olması sebebiyle başkenti yaklaşık 1000 km kuzeybatı'daki Astana'ya taşımışlar. Ancak Sibirya'ya yakınlığı sebebiyle Astana'nın kışlarından efsane gibi bahsediliyor. -45 dereceye kadar varan soğuklar ve Sibirya'dan gelen fırtınalar nedeniyle şehrin bazen 2-3 günlüğüne ulaşımının kesildiği oluyormuş.

Almaty
1,5 Milyonluk nüfusuyla Almaty ülkenin en büyük şehri. Aynı zamanda da ekonomik başkenti. İstanbul - Ankara arasındaki gibi bir durum söz konusu anlayacağınız. Yaklaşık 1,5 sene önce açılan yeni bir havaalanı var. Türklerden 5 güne kadar olan ziyaretlerde vize istemiyorlar. Girerken sadece ufak bir form doldurup girebiliyorsunuz. Eskiden neredeyse tamamı Rusça olan bu formu içgüdülerine dayanarak doldurman gerekiyordu. Şimdi form hem ufalmış, hem de ingilizce de yazıyor.

Otel
Kaldığımız otelin adı The Regent Ankara. İsminden de anlayabileceğiniz gibi sahibi bir Türk. Özal zamanında Orta Asya ülkelerine ilk giden Kayserili bir işadamı. Otel hayatımda gördüğüm en güzel otellerden birisi. Gerek çalışanların kibarlığı ve ilgisi, gerek temizlik, gerekse de olanaklarıyla üst sınıf bir otel. Tahminimce sahibinin sürekli işin başında olmasının da çok önemli bir katkısı var bu durumda. İşin ilgiç yanı ise, otelin herhangi bir rekabet olmadan da bu kadar iyi hizmet vermesi. Almaty'de batı standartlarında sadece 2 otel var. Birisi Ankara, diğeri ise Hyatt. Hyatt'da hiç kalmadım ama o kadar iyi değil diyorlar. Otelin fiyatı ise bayağı pahalı, günlüğü oda kahvaltı $175.

Otelin sahibi aynı zamanda da ülkedeki en büyük 2. Türk şirketinin de sahibi. Tahmin edilebileceği gibi asıl uğraştığı konu inşaat. Ülkedeki yapıların bir çoğu neredeyse 2. dünya savaşı zamanından kaldığı için inşaat sektöründe çok büyük bir hareketlilik var. Yeni binalar bizdeki gibi lüks için veya yatırım aracı olarak kullanılmak için değil ihtiyaçtan yapılıyor. Bu sebepten emlak fiyatları inanılmaz pahalı. Düzgün 1 oda 1 salon bir evin kirası aylık $1500 civarında.

Türkler
Almaty'de Türklerin etkisi hemen hissediliyor. Burada Özal'ın vizyonerliğinin hakkını teslim etmek lazım. Adam 91'de bu ülkeler bağımsızlığına kavuşur kavuşmaz görmüştü buralardaki potansiyeli. Doldurup, doldurup uçaklara getirmişti iş adamlarını buraya. Tabii bizim hırsız ruhlu, fırsatçı işi adamlarımız komunizimden yeni çıkmış bu saftirikleri bir süre boyunca kazıklayınca, Kazakların Türklere bakışı biraz negatifleşmiş. Ama gene de doğru düzgün yatırım yapana burada ekmek bol. Biraz evvel de dediğim gibi inşaat sektöründa çalışan çok Türk firması var. GSM şirketi Kcell, bir Turkcell şirketi. KVK, Aksa, Migros (Rammstore) gibi bir çok Türk firmasına sokaklarda rastlamak mümkün. Zaten otelin lobisi iş yapmaya gelin Türklerle dolu.

Fethullah'ın okulları da burada bayağı önemli. Ülkenin en iyi eğitim veren okulları arasında geliyor. İkinci dil olarak da Türkçe'yi öğretmesi, şehirde size küçük sürprizler yaşatabiliyor. Hiç beklemediğiniz bir anda, otelde, havaalanında veya takside bir Kazak sizinle Türkçe konuşmaya başlayabiliyor. Neden bilmiyorum ama insanın kendi ülkesi dışında anadilini konuşan birilerine rastlaması bir mutluluk kaynağı. Özellikle otelde çalışanların neredeyse yarısından fazlası gayet düzgün Türkçe konuşuyor. Bir kısmı Fathullah'ın okullarından mezun, bir kısmı ise Türkiye'de turizm eğitimi alıp geri dönmüş.

Eğitim
Burada herkesin eğitim seviyesi çok yüksek. Özellikle Sovyet zamanında yetişenler, hem okullar bedava olduğu için, hem yapacak fazla bir şey olmadığı için, okudukça okumuşlar. Öyle basit üniversite mezunu çok az. Herkesin en az bir masterı var. Ama kapitalist sisteme geçtiklerinden beri eğitim seviyesi düşmeye başlamış. Çünkü hem okullar pahalanmış, hem de insanların eğitime ayıracakları vakitleri fazla yok.

Tüketim
Bizim bildiğimizden çok uzak bir toplum düzeni söz konusu. Özellikle Sovyet dönemimde yetişenler için tüketim sadece gerçek ihtiyaç için yapılması gereken birşey. O zamanlarda devlet zaten insanlara bedava ev, iş, aş, eğitim ve sağlık hizmetlerini veriyormuş. Kimsenin başka herhangi bir şeye ihtiyacı yokmuş. Hangi düzenin daha iyi olduğu konusunda kendi aralarında hala tartışıyorlar. Bir evvelki gelişimde kapitalist bir Kazak ile komünist bir Rus'u birbirine düşürüp, 2 saat tartışmalarını izlemiştim. Açıkçası hangi düzen daha iyi bilemiyorum ama galiba komünist düzende insanlar daha mutluymuş. Bunları görünce bazen içten içe yaptığım işi sorguluyorum. Kapitalist batının yeni dünya misyonerleriyiz galiba.

Daha tüketim toplumu ile uzaktan yakından alakaları olmadığı için tüketici hakları diye birşeyden bahsetmek mümkün değil. Aldığınız herhangi bir ürünün garantisi size damgalı, basılı kağıt verseler bile satıcının insafına kalmış. Bir ürünü geri vermek veya yenisiyle değiştirmek söz konusu bile değil. Hizmet sektörü diye bir sektör yok. Buradaki insanlar elleriyle tutmadıkları hiçbir şeye para vermek istemiyorlar. Neredeyse herşeyi bulmak mümkün ama hep 1 sene evvelden geliyor. Genelde Batı satamadığı eski modelleri buraya gönderiyor. Araba ve cep telefonu fiyatları çok ucuz. Benzinin litresi ise 50 cent civarında.

Trafik
Trafik ise çok komik. Sokaklar ve caddeler inanılmaz geniş, kocaman kocaman meydanlar ve kavşaklar var. Ancak bundan 10 sene evveline kadar hükümet yetkilileri dışında hiç kimsenin arabası olmadığı için trafik nasıl idare edilir bilmiyorlar. Zaten trafik işaretleri standartların dışında. En komik olay ise kavşaklarda dönüşün neredeyse imkansız olmasi. Eğer düz gideceksen hiçbir sorun yok. İstediğin kadar düz gidebilirsin. Ama es kaza sağa veya sola dönmen gerekiyorsa, tam ışık değişirken en fazla 2-3 arabanın geçebileceği kadar zamanın var çünkü trafik ışıklarında sağa veya sola dönmek için özel bir ayarlama yok.

Yemek
Yemek kültürü et üzerine kurulu. Özelikle şaşlık dedikleri bir çeşit şiş kebap tarzı yemekleri var. Böyle danayı hart hurt yumruk büyüklüğünde kesip, şişe geçirip, odun ateşinde pişiriyorlar. Etler genelde çok lezzetli olmasına rağmen iki sorunları var. Birincisi çok yağlı olduğu için benim gibi alışık olmayanların midesine dokunuyor. İkincisi de eti işlemedikleri için, olduğu gibi yağları, damarları ve sinirleri ile pişiriyorlar. Eğer mideniz hassassa et yemenizi fazla tavsiye etmem. Siz tavuğa takılmaya devam edin. Buranın önemli bir diğer yemeği ise Havyar. Avrupa'ya göre fiyatları inanılmaz ucuz.

Gece Hayatı
Öyle çok fazla gidilebilecek eğlence yeri yok. Geçen geldiğimizde Soho adlı bir yere gitmiştik. Şu ana kadar en beğendiğim yer orası oldu. Böyle Rock House tarzında, önce yemek yediğin arkasından da canlı müzik çalan bir yer. İçtiğim votkaların etkisiyle mi bilmem çaldıkları müziği çok başarılı bulmuştum. Blues, country ve rock cover parçaları çalıyorlardı. Bu arada Votka demişken, Nemiroff diye bir Ukrayna votkası var ki inanılmaz güzel. Ufak shot bardaklarında sek içiyorsun, arkasından da domates suyu. Tabii shot shot atınca kafa 1500 oluyor o ayrı konu. Burada iş yaptığımız adamlar da bizi kof sandığı için nazdrovya, nazdrovya diye diye şarhoş etmeye çalışıyorlar ama bilmiyorlar ki bizim de aslan gibi rakımız var, kessen acımaz. Soho'nun dışında 2 tane de Irish Pub varmış, Dublin ve Guinness adında ama daha hiç gitme fırsatı bulamadım. Galiba dünyada Irish Pub olmayan bir şehir yok.

Kızlar
Kızlar inanılmaz güzel. Tek kelime ile mükemmel. Yolda yürüken, otelde otururken, restoranda yemek yerken sürekli manken gibi kızlar görüyorsun. İnsan burada fazla kaldığı zaman standartları o kadar yükselir ki, bir daha İstanbul'daki kızların yüzüne bakmaz, hayatı kararır, mutsuz ölür yemin ederim. Ama anlamadığım bir şey var, o da bu uzun boylu, incecik kızlar 40 yaşını geçer geçmez bir anda kilo alıyorlar ve boyları kısalıyor. Çok acayip bir durum.

Dağlar
Almaty'nin en büyük güzelliklerinden biri de dağları. Kırgizistan ile arasında sınır teşkil eden Tien-Shan dağları şehre sadece 30dk mesafede. Şehrin 700m irtifada olduğunu düşünürsek, yarım saat mesafede başlayan 3500-5000 metrelik sıradağ dizisi çok ihtişamlı gözüküyor. Kasım ile Nisan arasında süren bir kayak sezonu bu şehri kışın kayakçılar için çok daha cazip hale getiriyor çünkü kayak merkezi şehre sadece 20dk mesafede. Hele dağcılık gibi outdoor sporlarıyla uğraşanlar için tam bir cennet. Yaklaşık 3500-4000 metreye kadar çıkan yollar ise, günübirlik yürüyüşler ve Alpin stil tırmanışlar için çok büyük rahatlık. Dağcılıkla uğraşanlar bilirler önemli 7000'liklerden Pobeda ve Kan-Tengri dağları ise Almaty'nin yaklaşık 500 km doğusunda Kazakistan, Kırgızistan ve Çin'in birleştiği noktada konumlanmış.

Böcek
Ancak şehre yakın dağlarda çok tehlikeli bir böcek yaşıyor. Özellikle ilkbahar aylarında çam ağaçlarında yaşayan parazit (kene) tarzı bu hayvan insanın vucuduna larvalarını bırakıyor. Bu larvalar da insanı ya aylarca süründürecek kadar hasta ediyor, ya da kafadan öldürüyor. Açıkçası teknik olarak pek bir bilgim yok ama çok tehlikeli olduğu söyleniyor.

Bu diyarlar hakkındaki izlenimlerin şimdilik bu kadar. Bir dahaki gelişimde eğer kışa denk getirebilirsem, kayağa gitmeye çalışacağım.

Sevgiler,

Haydar